Dijital takografta veriler zamanında indirilmezse, kapasite dolacağından en eski verilerin üzerine yeni veriler yazılır ve eski veriler kaybedilir.
Herkesin anlayacağı şekilde, basit ve düz anlatmaya çalışacağım. Umarım, başarılı olurum. Mevzuata göre 2000 yılından beri takograf kullanıyoruz. Başlangıçta analog takograf ve yerli üretim elektronik takograf kullandık, 2010 yılından beri de dijital takograf kullanıyoruz. Dijital takograf kullanmaya başlayalı 13 yıl geçmesine rağmen, ne değişti derseniz, çok değişen bir şey yok. Sadece yeni takograf cihazları satıldı, o kadar.
Takograf, şehirlerarası ve uluslararası taşımacılık yapan, azami ağırlığı 3,5 Ton üzeri yük araçları ile, yolcu dahil 9 kişiden fazla personel taşıyan yolcu taşımaya mahsus araçlarda kullanılması zorunlu olan, hareket halindeki aracın hızı, katettiği mesafe, arızalar, hatalı kullanımlar ile sürücünün çalışma sürelerini ve faaliyetlerini kaydeden cihaz ve aksamlardır.
Analog ve dijital olmak üzere iki tip takograf bulunmaktadır. Ekim 2021 den beri Türkiye’de analog takograf kullanımı yasaktır. Halen bir bilgisayar gibi çalışan dijital takograf kullanıyoruz. Sürücü çalışma süreleri ile ilgili olarak 28 günlük veri sürücü kartında, 90 günlük kayıt takograf hafızasında kayıtlıdır. Bu nedenle sürücü kartları 28 günde bir, takograf hafızasındaki verileri 90 günde bir indirilmeli ve 12 ay süre ile (Karayolları trafik yönetmeliğ; 5 yıl) saklanmalıdır. Bu sürelerde veriler indirilmezse, kapasite dolacağından en eski verilerin üzerine yeni veriler yazılır ve eski veriler kaybedilir.
Takograf verileri, özel olarak üretilmiş takograf veri indirme cihazları ile indirilir. Araç takip sisteminin, takograf ile iletişim modülü varsa, verileri araç takip sistemi üzerinden uzaktanda indirilebilir. İndirilen verilerin açılması, analiz edilmesi ve ihlallerin tespit edilerek sürücülere bildirilmesi ve önleyici tedbirlerin alınması, yasal olarak zorunludur. Verilerin açılması ve analizi için özel olarak üretilmiş yazılımlar kullanılır.
Takograf denetlemesi nasıl yapılır?
Yol kenarı denetiminde; sürücünün son 28 günlük çalışmaları kontrol edilir. Şirket merkezinde denetim de ise; Şirketin son 12 aylık kayıtları ve indirilen veriler kontrol edilir. Yol kenarı denetimlerinin süratli ve doğru şekilde yapılabilmesi için, denetim ekiplerinin elinde veri indirme cihazları ve veri analiz yazılımı olması gerekir, Yoksa son 28 gün çalışmaları kontrol etmeleri mümkün olmaz, son birkaç günü kontrol edebilirler. Zaman müsaade etmez.
Elektronik denetim; Şirketler 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren indirdikleri takograf verilerini Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın (TOBB) sistemine yükleyeceklerdir. Yüklemeyen firmalara 2 uyarma puanı yaptırım uygulanacaktır. Esas sorumluluk, verilerin indirilmesi, saklanması ve analizidir. Bakanlığa yüklenmesi takograf mevzuatında olmayan, bakanlık tarafından ek olarak getirilen bir uygulamadır. Verileri bakanlığa yükleme zorunluluğu olmasa bile, firmalar verileri indirerek saklamak ve analiz ederek, ihlalleri önleyici tedbir almak zorundadırlar. Bu kural gereği, gerçek bir denetleme yapılsa, şirketlerimizin büyük bölümü dükkanı kapatmak zorunda kalacaktır. Verileri indirmeyen bazı firmalara neden diye sorduğumuzda, kurallara uymuyoruz, neden indirelim diyorlar. Ama ne kadar uymadığını biliyormusun? Ölçmen lazım, ölçemediğin şeyi yönetemezsin. Bazıları da sadece indirip saklıyor. Bu hamallıktan başka bir şey değil. Verileri analiz ederek yönetim için gerekli bir çok bilgi elde etmek mümkün ; Sürücülerin bilgi seviyesi ve eğitim ihtiyacı, sürücülerin günlük, haftalık, aylık sürüş süreleri, kalan sürüş süreleri, sürücü aracı doğru kullanıyor mu, ölü zamanlar, sürücüler ve araçlar verimli kullanılıyor mu vs...Kurallara uymaktan sadece taşıma şirketleri ve sürücüler sorumlu değildir. Mevzuata göre, yük sahibi şirketler, forwarder’lar, taşıma müteaahitleri ve alt taşıma müteahhitleri de sorumludurlar.
Dijital takograf, özel olarak TOBB tarafından üretilen ve dağıtılan dijital takograf kartları (Sürücü, şirket, servis ve kontrol), ile kullanılabilir. Yani kartı olmayan kişiler dijital takografı kullanamaz. Kart almak için http://staum.tobb.org.tr sayfasını ziyaret edip, müracaat etmek gerekir.
Takograf uygulamasının amacı, sürücünün de, şirketlerin de hakkını korumak ve kazaları önlemektir. Bu nasıl sağlanmaktadır? Bir yıllık sürücü çalışma verilerini sürekli kontrole hazır ederek (28 gün kartta, 90 gün takogfrafta, 9 ay şirketin bilgisayarlarında) ve etkin bir denetleme ile sağlanmaktadır. Esas olan verilerin indirilmesi saklanması ve denetimdir. Ama, uygulamanın başladığı günden beri ne sürücüler memnun, ne de firmalar memnundur. Ve nede denetim ekipleri memnundur. Kazalar da azalmış değildir. Bir milyondan fazla takograf taktık, ortalama maliyeti 400 EUR dur. % 90’ı ithaldir. Maalesef, yerli üretim dijital takograflar aksaklıklar nedeni ile pazarda çok fazla yer bulamamıştır.
Takograf kullanan sürücülerle ilgili iş davalarında geçerli olan deliller, takograftan indirilen elektronik veriler ile takograftan alınan çıktılardır. Bunun dışındaki belgelerin geçerliliği yoktur. Sürücü, araç içinde ve dışında yaptığı tüm sürüş ve diğer çalışmaları takografa girmek zorundadır. Takografa, sürüş, diğer çalışmalar, hazır bekleme ve dinlenme olarak 4 faaliyet bilgisi girilebilir. Mahkemeler ve bilirkişiler, kendi kafalarına göre, sürüş dışındaki çalışmalar olarak farazi süre ekleyemezler. Ama ekleniyor!
Takograf muayenelerinin geçerliliği tartışılır. Mevzuata göre, kalibrasyonu (Ölçüm doğrulaması) yapılmayan ölçü ve ayar cihazları kullanılmaz, bu cihazların ölçüm sonuçları yasal işlemlerde kullanılamaz. Takograf muayenelerinde servisler ölçüm doğrulaması aşamasını atlamaktadır. Yapan çok az servis vardır. Yol kenarı denetlemelerinde de, konu bilinmediğinden kontrol edilememektedir.
Yol kenarı takograf denetimleri için gerekli olan cihaz ve yazılımlar, denetim ekiplerine tedarik eilememiştir. Bu nedenle denetlemeler yüzeysel kalmaktadır. Bu durumu bilen yabancı plakalı araçlar, sınırlarımıza girdikleri anda kurallara uymayı bırakmaktadırlar. Bunun ikinci nedeni ise, ülkemizde cezalar çok düşüktür, öder geçerim diyorlar. Takograf mevzuatımız ve takograf cezaları, uymak zorunda olduğumuz AETR sözleşmesi ile uyumlu değildir. Yurtiçi çalışan sürücüler ile uluslararası çalışan sürücülerin çalışma sürelerinde farklılıklar vardır. Dijital takograf, yurtiçi sürücü çalışma mevzuatı ile uyumlu değildir.
Bu konuda daha çok şey yazılabilir. Ama buraya kadar sıralanan eksikler bile uygulamanın başarısı hakkında bir fikir veriyor sanırım. Bu durumda, biz takograf konusunda hiçbir çalışma yapmasaydık, ne değişirdi diye sormak gerekiyor. Bana göre çok fazla bir şey değişmezdi. Görünürde, kağıt üzerinde herşey güzel, ama uygulamada pek bir şey yok. Bunun adı ‘’Türk usulü uygulama’’. Önümüzdeki dönemde de çok fazla birşeyin değişeceğini düşünmüyorum. Herkes kendini korusun!
